4 Groene leefomgeving en milieu

Visie

Groen en Recreatie
De groene buitenruimte en de bijbehorende recreatieve voorzieningen vormen samen één van de kernkwaliteiten van de stad en daarmee onderscheidt Zwolle zich positief ten opzichte van andere steden.  Daar hebben uitvoering van het Groenbeleidsplan 1998 en de recreatievisie 2004 flink aan bijgedragen. Wij hebben de ambitie om deze sterke positie te continueren en daarom is een actualisatie van ons groenbeleid gaande: een groene agenda 2015-2025. Deze ligt momenteel ter besluitvorming voor bij de raad. Zij is leidend voor de inzet van gemeentelijke middelen ten aanzien van Groen en dient mede als input voor de nieuwe Structuurvisie.

Ontwikkelingen

Groen

Groen en de sociale stad
Het groen in de stad is een belangrijke component in de sociale samenhang in Zwolle. Groen verbindt mensen; veel mensen participeren in verenigingen die groen als uitgangspunt of doelstelling hebben. Te denken valt aan volks- en nutstuinen, natuurverenigingen, bijenhoudersvereniging, hengelsportvereniging, Buurtschap IJsselzone, organisaties voor wijkboerderijen  en buurtweiden, jeugdtuinen. Groen biedt ook ruimte voor re-integratie-projecten zoals de inzet van de RIBW in park Wezenlanden en voor bijzondere zorg. Tot slot biedt groen ruimte voor rust, ontspanning en ontmoeting. Door initiatieven van inwoners wordt Zwolle rijker aan natuurspeelplaatsen, buurttuintjes en krijgen toekomstige bouwterrein steeds vaker tijdelijk een nuttige en aangename functie.
Doelstelling is om in 2016 deze initiatieven (zoals Stadslandbouw) van onderop  daar waar nodig te faciliteren. Als de uitkomst van de groene agenda is vastgesteld zal verder gewerkt worden aan de vormgeving en uitbouw van het publiek-private netwerk Communicatie voor Duurzame Ontwikkeling (CDO).  De participatie in het provinciale initiatief voor de Groene Loper(s) heeft geleid tot de Groene Loper Zwolle. De provincie verkent de mogelijkheden tot voortzetting van deze regeling in 2016.

Groen en de toekomstbestendige stad
De groene ruimte en de kwaliteit ervan, dragen fors bij aan de toekomstbestendigheid van onze stad. Het groen vormt de longen van de stad, het verbetert de luchtkwaliteit en zorgt voor extra afkoeling in de zomer van onze buitenruimte (voorkómen van hittestress). Via onze "Groene vingers" stroomt het water onze stad binnen en bieden we meer ruimte voor opvang van water.
In 2016 zal de planvorming voor de eerste fase van het Hoogwaterbeschermingsprogramma langs het Zwarte Water en Zwolle-IJsselkanaal door Waterschap Groot Salland worden aangegrepen om te bezien of e.e.a. gecombineerd kan worden met doelstellingen op het vlak van  recreatie, toerisme en ecologie.

Groen en de ondernemende stad
Groen wordt steeds meer ontdekt als een kwaliteit die de stad in economisch opzicht (in)direct versterkt (TEEB-studies; The Economics of Ecosystems and Biodiversity). Ondernemers vinden kwaliteit van de hun omringende openbare ruimte van groot belang, vanuit oogpunt van representativiteit, maar ook als gebruiksruimte. Bij dat laatste valt te denken aan: terrassen in het groen, evenementen in recreatieterreinen, kinderdagverblijven vlak bij speelruimten en dierenweiden, gezondheids- welness- en outdoorvoorzieningen. Van belang is de balans van baten en kosten daarbij goed in evenwicht te houden en commerciële “freeriders” van groene voorzieningen te voorkomen.

Groen en de levendige stad
Het groen is essentieel voor de levendige stad. Het groen in combinatie met het water rondom de stad speelt een belangrijke rol
voor het recreatieve medegebruik vanuit de stad, maar ook voor de verdere natuurontwikkeling.
Dit krijgt in 2016 in ons buitengebied verder gestalte door uitvoering te geven aan projecten in het kader van regionale programma's als Ruimte voor de Rivier, Ruimte voor de Vecht en het Nationaal Landschap IJsseldelta. De aandacht zal steeds meer gericht zijn op het stimuleren van het gebruik van de in loop der tijd gerealiseerde voorzieningen, zoals recreatieve routes. Het Vechtdal is een toeristische trekker van formaat. Onder meer met middelen vanuit programma Ruimte voor de Vecht wordt geïnvesteerd in de stadsrand Langenholte.  Het Nationaal Landschap IJsseldelta ontwikkelt zich gestaag. De in 2015 opgerichte Gebiedscoöperatie IJsseldelta zal in 2016 en verder een leidende rol kunnen krijgen bij de verdere ontwikkeling van het Nationaal Landschap en in potentie het gehele buitengebied van de gemeenten Zwolle, Zwartewaterland en Kampen.
In de stad blijft aandacht voor de kansen voor het optimaliseren van de parken en de Groene Vingers, zoals bij de Middelwegzone / Diezerpoort en de Nooterhof / Marslanden A in aansluiting op park Wezenlanden. Belangrijk is dat kansen die zich voordoen bij initiatieven van derden, ook worden aangegrepen voor de verbetering van de recreatieve en ecologische infrastructuur. Zo worden meekoppelkansen op dit vlak ingebracht bij Prorail voor de planvorming van de spoorverdubbeling op het traject Herfte-Zwolle en het eerder genoemde Hoogwaterbeschermingsprogramma.
De monitoring van de biodiversiteit krijgt steeds meer vorm. Het enige belangrijke hiaat is nog de vleermuisstand van de bebouwde omgeving. Verwacht wordt dat in 2016 begonnen kan worden met rapportage van de ontwikkelingen in de laatste eeuw/decennia/jaren op onderdelen.

Milieu

Het programmaonderdeel milieu bestaat uit een aantal sectorale beleidsthema’s. Deze worden hieronder uitgewerkt. Per thema
zijn ontwikkelingen en visie weergegeven en zijn meerjarige doelstellingen geformuleerd. Milieubeleid is altijd in beweging. Het
is een dynamisch terrein met meer en meer verantwoordelijkheid, maar ook vrijheid, voor lokale uitwerking. Dat biedt kansen om
beleid zodanig te voeren dat ook wordt bijgedragen aan mens en economie.

Geluid
Geluid is een belangrijke kwaliteitsbepaler voor de leefomgeving. Geluidhinder voor de inwoners van Zwolle nu en in de toekomst
willen we voorkomen. Zoals hiervoor al vermeld krijgen gemeenten meer beleidsvrijheid in de uitvoering van haar taken. Ook bij
geluid is dit aan de orde. Vanuit het rijk wordt onder de naam SWUNG (Samen Werken aan de Uitwerking van Nieuw
Geluidbeleid) de beleidsvernieuwing uitgerold. Eigen verantwoordelijkheid, niet langer normgestuurd en lokaal maatwerk zijn
daarbij de sleutelbegrippen. Voor Zwolle past deze vernieuwing in de werkwijze van gebiedsgericht werken aan milieu, waarbij er
naar wordt gestreefd die geluidskwaliteit te realiseren die past bij een betreffend gebiedstype. In de voorbije jaren zijn hier al
stappen in gezet en is de basis gelegd waarop kan worden voortgebouwd. Onder andere door de actuele geluidssituatie in de
stad (en verwachtingen op basis van ruimtelijke ontwikkelingen) te vergelijken met de doelstellingen vanuit het gebiedsgerichte
milieubeleid. Dit heeft geleid tot een prioritering in aan te pakken knelpuntsituaties. Een knelpuntsituatie kan zijn een hoge
geluidbelasting ten opzichte van de verwachte belasting bij het gebiedstype, maar ook situaties waar het juist gaat om een snelle
en grote toename van geluid in de jaren hiervoor. De knelpuntensituaties blijken goed overeen te komen met het
klachtenpatroon, ervaringen van geluidhinder, in de stad dat ontvangen wordt en zijn op hun beurt weer in verband gebracht met
de programmeringen voor planmatig onderhoud van wegen en verkeersveiligheid. Het actieplan geluid is inmiddels door de
gemeenteraad vastgesteld. Na deze 5 jaar moet het plan opnieuw worden vastgesteld. Ook dit laatste is een wettelijke plicht.
Door verdere optimalisatie van de geluidsmodellen is in navolging van bedrijventerrein Voorst ook op andere bedrijventerreinen extra geluidsruimte voor bedrijven beschikbaar gekomen.

Luchtkwaliteit
Zwolle voldoet in 2016 aan wettelijke normen voor luchtkwaliteit. Extra maatregelen zijn niet noodzakelijk. Er is geborgd dat
luchtkwaliteit een vast onderdeel is van stedelijke ontwikkeling. Daarnaast geldt dat door autonome ontwikkelingen, onder andere
door het steeds schoner worden van voertuigen, de kwaliteit van de lucht verbetert. Verder zal naar de toekomst nog meer dan
nu al het geval is de relatie worden gelegd met klimaatbeleid en mobiliteit. Voor wat betreft mobiliteit gaat het onder andere om
de thema’s bereikbaarheid, parkeerdruk en distributie (met name in de binnenstad). Deze onderwerpen zijn met elkaar
verbonden en kunnen elkaar versterken, wanneer ze integraal worden beschouwd. De monitoring van de luchtkwaliteit in Zwolle
wordt gecontinueerd, zodat er zicht blijft op de luchtkwaliteit, we houden vinger aan de pols. Dit gebeurt aan de hand van
rapportages, zoals dat de afgelopen jaren steeds heeft plaatsgevonden. Tot slot zullen ontwikkelingen op het gebied van
(Europese) regelgeving worden gevolgd. Mogelijk dat in de toekomst nieuwe normen op ons afkomen die inspanningen van ons
gaan vragen. Daar kunnen we op anticiperen.

De regeling PAS (Programmatische Aanpak Stikstof) is op 1 juli 2015 van kracht geworden. De bevoegdheden voor de uitvoering van deze regeling liggen bij de Provincie Overijssel. Voor de gemeente Zwolle is het wel van belang op de hoogte te blijven van de stikstofdepositie in de ecologisch gevoelige gebieden. Hierdoor kan voorkomen worden dat er onverwachts beperkingen ontstaan voor  ruimtelijke ontwikkelingen.

Externe Veiligheid
Bij Externe Veiligheid gaat het om risico’s voor de mens als gevolg van het opslaan, be- en verwerken en transport van
gevaarlijke stoffen. Voor Zwolle betekent dit dat vooral het vervoer van gevaarlijke stoffen, zoals bijvoorbeeld LPG, over de A28
en over het spoor aandacht vragen. De afgelopen jaren is gewerkt aan de professionalisering van dit nieuwe beleidsthema
Externe Veiligheid in de gemeentelijke organisatie. Het onderwerp is nu een vast onderdeel bij planontwikkeling en –realisatie.
Kennis is ontwikkeld en op peil. In Zwolle wordt voorzien in de basisveiligheid voor Zwolse burgers, wat wil zeggen dat er
nergens op het grondgebied van de gemeente veiligheidsnormen worden overschreden. De beleidsvisie externe veiligheid 2013-
2017 is eind 2013 vastgesteld en is een vervolg op het eerdere beleid dat binnen de gemeente Zwolle werd toegepast. Daarnaast gaat het in op trends en ontwikkelingen zoals de bewegingen binnen het werkveld van de ruimtelijke ordening en de proactieve samenwerking met de Veiligheidsregio IJsselland. Onder andere wordt hierin de transitie van wettelijk adviseur naar partner in de ontwerpproces geïntroduceerd. Ook zal de komende jaren de samenwerking met het kennispunt externe veiligheid (onderdeel van de regionale uitvoeringsdienst) worden geïntensiveerd.

Energie
In de Agenda Duurzaamheid (2015) is de doelstelling opgenomen in navolging van de richtlijnen van de EU de CO2
uitstoot binnen de gemeentegrenzen met 20% te verminderen ten opzichte van 1990 en om op termijn klimaatneutraal te worden.
De uitstoot is in de afgelopen jaren verminderd, met name bij woningen, als gevolg van aanscherping van het landelijk beleid (Bouwbesluit), “geen gas” in uitleggebieden, maar ook door de gemeentelijke subsidieregeling voor particulieren (nieuwbouw en bestaande bouw), de prestaties van woningcorporaties en burger- initiatieven (bijv. collectieve inkoop zonnepanelen). Maar de opgave is nog steeds groot. Duidelijk is dat er meer nodig is. In 2014 is de Handreiking voor een Zwolse Energieagenda 2014-2016 vastgesteld. We hebben de hulp van burgers, bedrijven, instellingen, verenigingen, etc. nodig. Alleen samen kunnen we de energietransitie tot een succes maken. Er wordt ingezien dat de energietransitie ook veel kan brengen. Zo geeft de ombuiging hiervan door lokale energiebronnen te benutten voor en door de stad een impuls aan de lokale/regionale economie, zoals lagere woonlasten, werkgelegenheid voor lokaal/regionaal bedrijfsleven, waarde van vastgoed, etc. Maar ook wordt bijgedragen aan de versterking van de sociale infrastructuur. Dan denken we aan betrokkenheid, menselijke maat, onafhankelijkheid, etc. Alleen door intensief samen te werken met de stad kunnen we dit realiseren. Zie ook de paragraaf hierna.

Betrokken burgers en bedrijven
Voor Zwolle geldt een bovengemiddeld niveau van samenhang en contact tussen burgers. We bieden platform aan het Energiehuis, een collectief van ZP-ers, conceptdenkers en doeners, die actief zijn in de stad met eigen initiatieven, deze 
delen in het Energiehuis en van daaruit nieuwe initiatieven starten en daar afnemers bij zoeken.  Energie als motor, maar intussen al aan het verbreden is. Een impact Hub als het ware. Een belangrijke rol in het gedachtengoed speelt de gezamenlijk ondernemende buurtbewoner. Zo stimuleren we de komst van Coöperatieve WijBedrijven. Zakelijk geleide ondernemingen van, voor en door de wijk. Zij zijn een volwaardige gesprekspartner voor gemeente, waterschap, corporaties en andere semi-overheden om diensten te verlenen of te organiseren. Ze kunnen ontstaan vanuit verschillende aanleidingen. In Dieze-Oost vanuit een zonnepanelenproject, en mogelijk in Holtenbroek vanuit woonlasten en in Assendorp vanuit groen/blauw.  

Er is een Proeftuin Water, waarin vertegenwoordigers van overheid, onderwijs en ondernemers samen zoeken naar innovaties. Niet alleen technisch, maar vooral ook op het gebied van governance, nieuwe samenwerkingen tussen overheden, ondernemers en bewoners. We werken met zogenaamde ‘Stadsspinners’. Personen met goede netwerken in de stad, een luisterend oor,  een brede blik en een neus voor beweging. Zij verbinden netwerken, stichten weer nieuwe en creëren initiatieven of sluiten deals. We hebben bereikbaarheidsarrangeurs voor mobiliteit. We hebben ze ook voor energie, maar ook die verbinden vanuit gebieden en gebruikers. Voor groen, voor water, voor mobiliteit. Er zijn Stadsmakkers, een zwerm van meestens ZP-ers, een netwerk van betrokken ondernemers dat Zwolle een warm hart toedraagt en samen wil werken aan de opgaves in de stad. Goed beschouwd met dezelfde ‘why’.

Nieuwe organisaties en samenwerkingsverbanden vormen een appèl op de werkwijze van traditionele organisaties en instituties. Wil de Zwolse aanwas van initiatiefnemers zich blijven vertakken, dan vergt dat aanpassingen en (proces)innovatie bij bestaande partijen, bijvoorbeeld in het aanbestedingsbeleid van overheden en woningcorporaties: krijgen jonge burgerinitiatieven de kans om mee te doen in opdrachten? Wordt op die manier bijgedragen aan het versterken van de stedelijke (circulaire) economie? Denk daarbij aan de Pepermunt, een lokale munt die is geïntroduceerd met als doel de lokale economie te stimuleren en onderlinge verbondenheid te versterken.

Bodem
Bodem is meer dan de bodemsaneringsoperatie en kostenpost. De Visie op de Ondergrond laat zien wat de (maatschappelijke)
baten zijn als je bodem integreert met water, energie, en duurzame (ruimtelijke) ontwikkeling. Ook in het nationale beleid wordt,
in navolging van Zwolle, bodem steeds minder als sectoraal beleidsterrein beschouwd. Bodem gaat meer en meer óók over
duurzame energie, wateropgaven, etc. Voor de komende 25 jaar is het doel om de kwaliteit van de bodem (chemisch, fysisch, biologisch) geschikt te maken voor de gewenste functies aan maaiveld en in de (diepe) ondergrond. Denk bij ondergrondfuncties aan bodemenergie, drinkwaterwinning, etc. Door een gebiedsgerichte aanpak (in plaats van een aanpak per verontreinigingsgeval) maken we de bodemsaneringsoperatie betaalbaar en kunnen we stagnatie van ruimtelijke ontwikkelingen door bodemverontreiniging opheffen.

Water
De Ruimte voor de Rivier projecten in de IJsseldelta zijn volop in uitvoering. Doelstelling van deze projecten is de waterveiligheid vanuit de hoogwatersituaties in de jaren ’90 in de komende jaren op orde te hebben. Nieuwe inzichten en klimaatverandering kijken echter verder. Hiervoor heeft de 2^e kamer eind 2015 de deltabeslissingen vastgesteld om Nederland voor te bereiden op de toekomst. De uitwerking van de deltabeslissingen heeft invloed op het watersysteem in en rond Zwolle en heeft daardoor een relatie met het functioneren van de stad.

Belangrijk voor Zwolle is dat door de deltabeslissingen tot circa 2050 duidelijkheid is over  peilbeheer (relatie IJsselmeer) en de afvoer van de IJssel. Er is ook duidelijkheid over de nieuwe normering voor waterveiligheid. Vanaf 2017 wordt er wettelijk uitgegaan van een risicobenadering in plaats van een kansbenadering. Voor Zwolle betekent dit een hogere normering vanwege de toename van mensen en investeringen achter de dijk. Deze hogere normering betekent een grote opgave voor de stad en het landschap.

De deltabeslissing ruimtelijke adaptatie bepaalt dat gemeenten in 2020 klimaat in hun beleid hebben verankerd en er naar streven in 2050 klimaatbestendig en waterrobuust te zijn ingericht. Er wordt extra aandacht gevraagd voor de kwetsbaarheid van vitale voorzieningen zoals drinkwater en telecommunicatie. Het gaat er daarbij om hoe ruimtelijke inrichting de gevolgen kan beperken van een overstroming, een hevige regenbui, langdurige droogte en extreme hitte. Belangrijk is het voorkomen van schade en overlast door grotere extremen.

Afgelopen jaren heeft Zwolle meegewerkt aan de gebiedsontwikkeling IJssel-Vechtdelta (IJVD). In IJVD-verband hebben we ons gericht op het in beeld brengen van de opgaven, het ontwikkelen van perspectieven en het beïnvloeden van de deltabeslissingen.

De komende jaren zal de IJVD-samenwerking zich richten op de implementatie van de deltabeslissingen. Water kan een krachtige motor zijn voor duurzame ontwikkeling. Water draagt bij aan levendige wijken en waardevolle ecosystemen van uiterwaard tot hartje stad. Om ook in de toekomst een aantrekkelijke stad te blijven zijn de waarden van water in de Zwolse wateragenda vertaald naar 3 centrale doelen:

• Veiliger en robuuster
• Duurzamer en efficiënter
• Aantrekkelijker en levendiger

Inhoudelijke vragen over kwetsbaarheid en slimme maatregelen, samenwerking en betaalbaarheid werken we uit in een klimaatadaptie strategie. Ondertussen benutten we kansen om Zwolle robuuster te maken door bijvoorbeeld projecten en beheer en onderhoud klimaatbestendig uit te voeren. Daarnaast stimuleren we initiatieven uit de Zwolse samenleving die bijdragen aan waterbewustzijn en klimaatbestendigheid. Bijvoorbeeld binnen het netwerk Klimaat Actieve Stad (KAS). Het gaat om veerkracht en aanpassingsvermogen, waarbij we slim en constructief meebewegen met wat we onderweg tegenkomen. Daarnaast benutten we maatregelen die we vanuit (afval)water en klimaat toch al uitvoeren om tegelijkertijd de aantrekkelijkheid en levendigheid van Zwolle te vergroten.

Zwolle is goed in het in balans brengen en houden van economische groei en leefbaarheid. Daar gaan we klimaatadaptatie aan toevoegen als levenswijze. Hierbij redenen we vanuit de stip op de horizon: Zwolle deltastad 2.0 als gidsstad. In de klimaatadaptatie strategie  werken we dit uit zodat de ambitie en acteren in de haarvaten van mensen tastbaar en voelbaar zijn. Dit doen we samen met partners, regionaal, landelijk –bijvoorbeeld binnen Agenda stad - en internationaal met de 5 O’s: overheidspartijen, onderwijs, onderzoeksinstituten, ondernemers en van onderop. Nogmaals, slim en actief waar zich kansen voordoen.

Binnen het landelijk Hoogwaterbeschermingsprogramma brengt het waterschap de komende jaren de dijken inclusief de nieuwe normering in en rond de stad op orde. Vanwege de ruimtelijke impact en beperkte middelen word sterk gestuurd op innovatie en het koppelen van ruimtelijke investeringen met investeringen op het gebied van waterveiligheid. Vanwege de ruimtelijk-economische belangen van de stad en kansen om mee te koppelen wordt er intensief samengewerkt met het waterschap over de uitwerking van de verschillende projecten uit het Hoogwaterbeschermingsprogramma.

De IJssel-Vechtdelta en het watersysteem in en rond Zwolle is complex en uniek. Het proces van het Deltaprogramma heeft ons geleerd dat het systeem kwetsbaar is voor (klimaat)verandering en beslissingen op landelijk niveau. Om hier mede meer grip op te krijgen zal er vanuit de samenwerking IJssel-Vechtdelta een breed onderzoek plaatsvinden naar een robuust en flexibel (regionaal) watersysteem. Het gaat hierbij vooral om de Sallandse Weteringen, de stadsgrachten en het Zwartewater.

Relevante kaderstellende nota's

Groen

• Groene Agenda 2015-2025 (2015)
• Structuurvisie Vechtcorridor Noord (2013)
• Uitvoeringsprogramma Nationaal Landschap IJsseldelta 2012-2015 (2012)
• Landschapsontwikkelingsplan Zwolle-Zwartewaterland-Kampen (2010)
• Visie en Uitvoeringsprogramma Noordelijke Stadsrand (2009)
• Masterplan Ruimte voor de Vecht  (2009)
• Ontwikkelingsperspectief Nationaal Landschap IJsseldelta (2006)
• Recreatievisie (2004)
• Speelruimte in Zwolle (2000)
• Groenbeleidsplan (1998)
• Ligplaatsenbeleid recreatievaartuigen (1995)
• Buurtweiden en Wijkboerderijen (1993)

Milieu
Geluid

• Handreiking gebiedsgericht werken aan milieu (2008)
• Beleid hogere grenswaarden geluid (2007)
• Geluidsonderzoek gemeentelijke wegen (2010)
• Actieplan geluid gemeente Zwolle 2013-2018

Luchtkwaliteit

• Beleidsregel luchtkwaliteit in ruimtelijke plannen (2005)
• Luchtkwaliteitplan (2007)

Externe Veiligheid

• Beleidsvisie Externe Veiligheid 2014-2017 (2013)
• Gebiedsgerichte uitwerking Externe Veiligheid (2008)

Energie en duurzaam bouwen

• Beleidsvisie windenergie (2004)

Beleidsvisie duurzaam bouwen (2007)

• Visie op de Ondergrond (2007)
• Interim-taakstellingen energie (2010)
• Programma Implementatie Visie op de Ondergrond (2011)
• Handreiking voor een Zwolse Energieagenda 2014-2016

Water

• Infiltratiebeleid regenwater, vastgesteld door de raad 2006
• Stedelijk Waterplan deel 1: Watervisie, vastgesteld door de raad 2007
• Stedelijk Waterplan deel 2 Analyse en uitvoeringsstrategie, vastgesteld door de raad 2008
• Visie op de Ondergrond, vastgesteld door de raad op 6 oktober 2007
• Programma Implementatie Visie op de Ondergrond, vastgesteld door de raad op 20 juni 2011
• Lange Termijn Perspectief IJssel-Vechtdelta (2013)
• Handelingsperspectief IJssel-Vechtdelta (2013)
• Strategische Wateragenda (2015)

Duurzaamheid

• Visie en programma Zwolle duurzaam (2011)
• Agenda Duurzaamheid (2015)