5 Ruimte en cultuurhistorie

Visie

Kwaliteit van de stad
Zwolle staat er landelijk en regionaal goed voor: een prachtige, economisch krachtige en leefbare stad. De centrale ligging, de  goede bereikbaarheid en de aanwezigheid van goede bedrijventerreinen en kantoorlocaties maken Zwolle tot aantrekkelijk vestigingsgebied. Daarbij speelt de diversiteit en aantrekkelijkheid van woongebieden een grote rol en is de ligging in een zeer gevarieerd landschap kenmerkend. Bovendien is water in en om de stad volop aanwezig; dat is zowel historisch als voor de toekomst van belang. Tot slot is de kracht van Zwolle mede gebaseerd op de historische binnenstad en de aanwezigheid van stedelijke voorzieningen. De ruimtelijke kwaliteit is dan ook essentieel bij de keuze voor de verdere ontwikkeling van de stad. We dagen inwoners, ondernemers, bouwers, ontwikkelaars en initiatiefnemers uit om samen met ons die (kwalitatieve) groei van de stad vorm te geven.

Ruimtelijke hoofdstructuur
Hoewel de ruimtelijke visie in het Structuurplan 2020 op dit moment nog bruikbaar is, zijn er verschillende redenen om het plan bij te stellen. Enerzijds spelen de maatschappelijk en economische opgaven een rol. Anderzijds heeft de Omgevingswet de nodige gevolgen. De rol van de overheid bij gebiedsontwikkeling verandert en langjarig vooruitkijken is lastig. Het actualiseren van de huidige structuurvisie naar een Omgevingsvisie is daarom nodig. De nieuwe visie is het integrale instrument voor de gemeente om integraal de verschillende opgaven aan te pakken.
De veranderingen in het klimaat komen daarbij zeer zeker aan bod. Om minder afhankelijk te zijn van beslissingen op landelijke niveau zal het watersysteem hierin mede leidend zijn. De economisch-ruimtelijke implementatie van de deltabeslissingen nemen we beleidsmatig mee in de structuurvisie. Het gaat daarbij zowel om waterveiligheid (dijken) als om een robuuste stad en omgeving waarin klimaatverandering als kans en motor wordt gezien. Hoe we dat doen werken we uit in een klimaat adaptatie strategie, waarbij we redeneren vanuit de stip op de horizon: Zwolle deltastad 2.0.

Stimuleren, verbinden en samenwerken
Stedelijke kaders blijven belangrijk, maar wij willen zoveel mogelijk tegemoet komen aan de wensen van initiatiefnemers binnen de mogelijkheden die de delta biedt. Vooraf willen we bepalen welke rol de gemeente kiest, waarop de gemeente wil sturen, en welke instrumenten al dan niet ingezet worden.
De veranderingen in de vraag naar woningen, kantoren en bedrijven vragen om een andere aanpak, met een verschuiving van kwantiteit naar kwaliteit. We dagen de maatschappij (zowel ondernemers als organisaties en burgers) uit om mee te helpen de stad verder te ontwikkelen. We richten ons daarbij steeds meer op de knelpunten en opgaven die op verschillende schaalniveaus (regio, stad, wijk) spelen. Daarbij verbinden we partijen met elkaar teneinde meerwaarde te creëren. We zoeken samen met partijen naar mogelijkheden om de visies uit te voeren. Zwolle wil daarnaast meer samen optrekken met andere overheden en externe partijen. Zo blijven we samenwerken met Kampen en de provincie in het kader van Zwolle Kampen Netwerkstad. Programma’s en projecten worden in onderlinge afstemming uitgewerkt. In het kader van het Deltaprogramma werken we onder meer samen met rijk, provincie, waterschap en buurgemeenten.

Voor de Spoorzone blijven we intensief samenwerken met Provincie Overijssel, NS en ProRail om de verschillende opgaven in het gebied verder op te pakken en uit te werken. De ambitie is om de Spoorzone te ontwikkelen tot een multifunctioneel stedelijk gebied met mogelijkheden voor ontmoeting, voor verpozing, voor werken, voor innovatie en creativiteit. In economisch opzicht het woon- en werkgebied voor noord-oost Nederland. Oude gebouwen krijgen in de Spoorzone een nieuw leven, nieuwe gebouwen verrijzen, en we zorgen voor een eigen herkenbaar Zwols gezicht. Dit gekoppeld aan een volwaardige OV-knoop die efficiënt functioneert en toekomstbestendig is. De nadruk ligt in 2016 op de verder voorbereiding van de realisatie van de busbrug, de planvorming voor de noord- en zuidzijde van het station (inclusief fietsparkeren) en de gebiedsontwikkeling. De ontwikkelstrategie is daarvoor de basis.

Ook voor de binnenstad, als belangrijke parel van Zwolle, blijven we samen met de betrokken partijen werken aan verbeteringen. Ondernemers en belangenorganisaties nodigen we uit om uitvoering te geven aan de doelen in het geactualiseerde Ontwikkelingsprogramma en de nieuwe visie op de binnenstad. We stimuleren gebiedsontwikkeling en faciliteren initiatieven, we investeren in de openbare ruimte en bieden mogelijkheden aan ondernemers om panden op te knappen, zodat het imago van straten en pleinen er flink op vooruit gaat.  

Implementatie Omgevingswet in Zwolle
De Omgevingswet zal volgens planning in 2018 worden ingevoerd en zal grote gevolgen hebben voor alle gemeenten, zo ook voor Zwolle. 2018 lijkt nog ver weg maar er zijn allerlei redenen om nu reeds mee te beginnen en dat doen wij dan ook in Zwolle:

• De stelselwijziging heeft grote gevolgen voor de gemeentelijke organisatie, de manier van werken, de werkprocessen, de digitale systemen, de procedures en de instrumenten in het brede fysieke domein. Wij hebben u in het najaar van 2015 op hoofdlijnen geïnformeerd over de inhoud en de impact van de wet en de relaties met de verschillende transities in het fysiek domein. In 2016 gaan we verder met het uitwerken van de impactanalyse die we in 2015 zijn gestart.  Doel van deze impactanalyse is om de gevolgen voor de Omgevingswet op de uitvoeringspraktijk van de gemeente op hoofdlijnen in beeld te brengen en aan te geven wat nodig is voor een succesvolle implementatie. De uitwerking in AMvB’s is daarbij van groot belang: hierin wordt bijvoorbeeld bepaald hoe groot de bestuurlijke afwegingsruimte zal zijn.
• Nu wij weten dat de Omgevingswet een dergelijke impact heeft, vraagt dat niet alleen ook om de update van ons huidige structuurplan uit 2008, maar om een integrale omgevingsvisie, zoals bedoeld in de Omgevingswet.
  De omgevingsvisie is een logische eerste stap op weg naar de implementatie van deze wet om twee redenen: het dwingt de organisatie ten eerste om integraler te werken. Ten tweede is een omgevingsvisie de basis voor andere nieuwe instrumenten van de Omgevingswet, zoals de gemeentelijke programma’s en het omgevingsplan. Zwolle neemt voor haar nieuwe omgevingsvisie reeds deel aan de landelijke pilot Omgevingsvisie die door het Ministerie van I en M wordt georganiseerd.
• In Zwolle wordt al geruime tijd gewerkt aan het uitnodigender maken van de organisatie. Dit zetten wij in 2016 voort. Het meer ruimte geven aan initiatief en meer algemeen de veranderende rol van de overheid vormen onderdeel van de reeds genoemde cultuuromslag behorende bij het nieuwe stelsel. Relevante programma’s in deze zijn het Initiatiefrijk Zwolle en het Transitieteam (leegstand).

De huidige pilots en experimenten in den lande van bijvoorbeeld omgevingsplannen wijzen uit dat het verstandig is om nu reeds na te denken over de bruikbaarheid en wenselijkheid van de huidige gemeentelijke regels en verordeningen. Ook volgend jaar gaan wij verder met (de voorbereiding van) herziening van lokale verordeningen (zie het programma ‘bestuur en dienstverlening’)

Erfgoed en ruimtelijke kwaliteit
Steden met een monumentale binnenstad doen het de laatste jaren beter dan andere steden, zo blijkt uit het onderzoek dat in de Atlas voor gemeenten 2015, met de titel Erfgoed, is gepresenteerd. Monumenten dragen meetbaar bij aan de aantrekkingskracht van een stad. Mensen wonen en werken graag in een monumentaal pand en een monumentale woon- en leefomgeving verhogen de aantrekkelijkheid van een stad als geheel. Daarnaast dragen monumenten bij aan het vestingsklimaat van bedrijven. Ook trekken monumenten meer toeristen naar de stad. Zwolle komt op de ranglijst met monumentale binnensteden zelfs voor op de 11^e plek. Het hebben van een monumentale binnenstad is historisch gegroeid en daarmee een gegeven. De manier waarop met het erfgoed in de stad wordt omgegaan is wel een keuze. Onderzoek is daarbij van essentieel belang. Archeologisch en bouwhistorisch onderzoek zijn soms zelfs de enige bron voor onze geschiedschrijving en het vertelt het verhaal over onze wortels en over de ontwikkeling van Zwolle. Wij continueren ons beleid dat is gericht op onderzoek, op de duurzame instandhouding en op het vertellen van het verhaal van ons erfgoed. Hierbij zullen we in toenemende mate gebruik maken van digitale communicatiekanalen. Monumenteigenaren in Zwolle kunnen blijven rekenen op professionele adviezen en begeleiding van hun plannen en op de financiële ondersteuning voor de iets hogere dan reguliere onderhoudskosten aan hun monument als gevolg van detaillering en materiaalgebruik.

We laten onze archeologische dienst voldoen aan de nieuwe Erfgoedwet die in 2016 van kracht wordt, zodat wij archeologisch onderzoek in Zwolle kunnen blijven uitvoeren. Naast de bestaande archeologische samenwerkingsovereenkomsten met de gemeente Zwartewaterland, Hattem en Kampen onderzoeken we de mogelijkheden van samenwerking met andere regiogemeenten. In 2016 staan diverse archeologische onderzoeken op het programma.

Open Monumentendag en het Monumentenmagazine Zwolle blijven het moment om ons erfgoed breed onder de publieke aandacht brengen. Ook de samenwerking met het Erfgoedplatform met o.a. 'Verhalen over Zwolle' blijven we continueren. Door intensievere samenwerking met onze partners willen we de Zwolse cultuurhistorie zichtbaarder in de stad laten vinden en beleven. Het overkoepelend cultuurhistorisch verhaal, opgesteld door LAgroup, is daarbij een anker en springplank.  

De gemeentelijke monumentenlijst is met name tot stand gekomen eind jaren tachtig/begin jaren negentig van de vorige eeuw en bestaat hoofdzakelijk uit monumenten van ´jongere bouwkunst´ (periode 1850-1940). Na een meerjarig inventarisatieproces en de selectie, volgt in 2016 de aanwijzing van gemeentelijke monumenten. Het doel daarbij is om te komen tot een evenwichtige en representatieve lijst met gemeentelijke monumenten. Het onderzoek naar de Zwolse cultuurhistorische waarden is afgerond en tot een digitale kaart vormgegeven. In 2016 kan de laatste stap, cultuurhistorische waarden de wettelijk vereiste plek in de bestemmingsplannen te geven, vorm krijgen. Herkenning, eigenheid en identiteit zijn sleutelbegrippen en inspiratiebron voor ruimtelijke ontwikkelingen. Door naar de historisch gegroeide omgeving te kijken, wordt cultuurhistorie een creatieve verbinding tussen verleden en toekomst.

Ontwikkelingen

Steden vormen steeds meer de kracht van de samenleving. Mensen komen af op de hoogwaardige voorzieningen en de economische mogelijkheden die de steden bieden. Kwaliteitsverschillen met de omliggende regio nemen toe. Daarbij worden de netwerken intensiever. Goede ontsluitingen en verbindingen zijn belangrijke vestigingsfactoren. Tegelijkertijd speelt de digitalisering een rol. Internet leidt tot leegstand van kantoren en winkels en outlets ontstaan nabij snelwegen en afhaalcentra in de stad. De druk op de stedelijke ruimte is dan ook een punt van zorg. Thema's die hierbij aan de orde zijn gaan over slim gebruik van grond en plekken, instandhouden van omgevingskwaliteiten (groen, openbare ruimte, ontspanning).  

De rol van de overheid is hierbij aan het verschuiven. Zonder dat daarbij onze verantwoordelijkheid voor de ruimtelijke ontwikkeling van de stad volledig verdwijnt willen we meer ruimte geven aan initiatieven. De nieuwe Omgevingswet is daarbij van belang. De nieuwe wet streeft naar een meer integrale behandeling van ruimtelijke vraagstukken, zodat meer samenhang ontstaat en belemmeringen kunnen worden opgeheven. Daarnaast hebben we sinds 2012 te maken met de toepassing van de ladder voor duurzame verstedelijking. Dat betekent dat we bij plannen voor stedelijke vernieuwing het bestaan van een regionale behoefte moeten aantonen. De Raad van State hanteert dit vereiste vrij strikt. Dit dwingt ons tot een goede regionale samenwerking en afstemming met de provincie en regiogemeenten.

Op 1 juli 2015 is het voorstel voor de nieuwe Omgevingswet met grote meerderheid door de Tweede Kamer aangenomen. Daarmee zijn de hoofdlijnen van dit nieuwe omgevingsstelsel bekend. Verschillende onderdelen worden nog nader uitgewerkt in rijksregels, in vier Algemene Maatregelen van Bestuur (hierna: AMvBIn de Omgevingswet wordt een groot aantal wetten samengevoegd, zoals de Wet ruimtelijke ordening, Wet milieubeheer, Wabo, Crisis- en herstelwet, Waterwet,  delen van de Woningwet en Wegenwet. In totaal gaat het om 24 wetten die geheel en 6 wetten die deels worden vervangen en daarnaast worden er circa 120 AMvB’s vervangen. In de Omgevingswet wordt het huidige scala aan sectorale instrumenten samengevoegd tot zes kerninstrumenten: omgevingsvisie, het programma, algemene regels (waaronder het omgevingsplan), de omgevingsvergunning, algemene rijksregels voor activiteiten en het projectbesluit.

De doelen van de wet
De centrale doelstelling van de wet is om een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit te bereiken en in stand te houden. De Omgevingswet kent vier belangrijke verbeterdoelen. In onderstaand schema ( bron VNG Ruimte voor verandering) zijn deze weergegeven, samen met een korte indicatie van de impact.

De Omgevingswet betekent voor gemeenten een flinke ‘paradigmaverandering’: basis is een veranderende rol van de overheid in een meer uitnodigendere overheid. Dit vraagt om een andere manier van werken, naast de noodzaak van integraal werken. Het nieuwe stelsel wordt daarom veelal benoemd als een grote ‘cultuuromslag’.
De nieuwe wet biedt meer ruimte voor maatwerk, gaat uit van minder en overzichtelijke regels, meer ruimte voor initiatieven en lokaal maatwerk en neemt vertrouwen als uitgangspunt.
De Omgevingswet verplicht de verschillende overheidslagen om integrale plannen te maken waarin de diverse belangen in onderlinge samenhang worden beschouwd. Zo zullen delen van de APV en overige verordeningen worden opgenomen in het Omgevingsplan.

De nieuwe Erfgoedwet heeft met name consequenties voor archeologie. De archeologische dienst moet aan nieuwe regels voldoen om archeologisch onderzoek in Zwolle kunnen blijven uitvoeren (certificering).

Relevante kaderstellende nota's

• Structuurplan 2020
• Zwolse wateragenda
• Visie Buitengebied
• Ontwikkelingsprogramma en visie binnenstad
• Groenbeleidsplan
• Mobiliteitsvisie
• Welstandsnota
• Beleidsplan voor Monumentenzorg en Archeologie (2000)
• Archeologiebeleid gemeente Zwolle (2008)
• Erfgoedverordening (2010)
• Subsidieverordening Stedelijke Vernieuwing
• Regeling onderzoekskaders archeologie
• Regeling excessieve opgravingskosten Zwolle